Dark Matter & Dark Energy

Explorer တို့ရေ၊ ကျွန်မတို့လေ့လာလို့ရသမျှတွေဟာ စကြာဝဠာကြီးရဲ့ 5%ပဲရှိတယ်ဆိုတာ သိပြီးကြပြီလား 🙀

ဟုတ်ပါတယ် ကျွန်မတို့မလေ့လာရသေးတာ 95%ကြီးတောင် ကျန်ပါသေးတယ်တဲ့ရှင် 🙇🏻‍♀️

အဲ့ 95%ကို Astronomer & Physicistကြီးတွေက Dark Matter and Dark Energy လို့ နာမည်ပေးထားပါတယ် ကလေးတို့ရေ။ ဒီတော့ဒီ ဆန်းကြယ်လှတဲ့ 95%ကို The Blossoms' Astronomy Department နဲ့ အတူလေ့လာလိုက်ကြရအောင်

ဒါကတော့ ဒီနေ့ရဲ့ mysteriousဖြစ်လွန်းတဲ့ crushလေးရဲ့စိတ် အဲ အဲ မှားကုန်ပြီ။ Mysterious ဖြစ်လွန်းတဲ့ dark matter and dark energy content လေးမှာ coverသွားမဲ့ topicလေးတွေပဲဖြစ်ပါတယ် Explorer လေးတို့🫰🏻🤍

• Dark Matter & Dark Energyကိုရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပုံ 𓂃۶ৎ

• Dark Matter & Dark Energy တည်ရှိမှုပမာဏနဲ့ အကျဉ်းချုံးဂုဏ်သတ္တိများ 𓂃۶ৎ

• Universe ပေါ် Dark Matterရဲ့ အကျိုးသက်ရောက်ပုံ 𓂃۶ৎ

• Universe ပေါ် Dark Energy ရဲ့ အကျိုးသက်ရောက်ပုံ 𓂃۶ৎ ရယ်နဲ့

• Dark Energy ရဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက် model နှစ်ခု 𓂃۶ৎ တို့ပဲဖြစ်ပါတယ်။

Dark Matter & Dark Energyကိုရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပုံ 𓂃۶ৎ

တိမ်တွေကိုဘာလို့ တိမ်တွေလို့‌ခေါ်တာလဲ၊ ဘယ်သူကများ နာမည်ပေးခဲ့လဲလို့ တွေးခဲ့ဖူးကြလား Explorer‌လေးတို့ 🤷🏻‍♀️

အဲ့လိုပဲ Dark Matter ကြီးကို ဘယ်သူကများ ဒီနာမည်ပေးခဲ့တာလဲနော်၊ စဉ်းစားစရာပါပဲ။

Dark matter ကို 1993ခုနှစ်မှာ Swiss American astronomer ကြီးဖြစ်တဲ့Fritz Zwicky က Coma Cluster ဆိုတဲ့ ဂလက်ဆီအစုအဝေးကြီးဟာ သူတို့ရဲ့ ကြယ်တွေရဲ့ massတွေကို စုစည်းနိုင်ဖို့လျင်မြန်စွာရွေ့လျားနေတာကိုတွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။ ဒီလိုနဲ့ပဲ မမြင်ရတဲ့အရာတစ်ခုခုက ဂလက်ဆီတွေကို စုဝေးအောင်လုပ်နေတယ်လို့ ကောက်ချက်ချပြီး Dark Matter လို့ နာမည်ပေးခဲ့ပါတယ် 🌖

1970ခုနှစ်မှာတော့ American Astronomer ကြီး Vera Rubin က galaxy rotation အကြောင်း research လုပ်ရင်းနဲ့ Dark Matter တည်ရှိကြောင်း Evidence ကိုတွေ့ခဲ့ပါတယ်။ သူမရဲ့တွေ့ရှိချက်ဟာ လုံးဝ groundbreaking ဖြစ်ခဲ့တာကြောင့်ရယ်နဲ့ Matter အသစ်တစ်ခုအကြောင်းကို Universe ထဲထည့်ဖို့ အခြား Astronomersတွေနဲ့ အတိုက်အခံအများကြီးနဲ့ ကြုံတွေ့ခဲ့ရတာကြောင့်ပဲ သူမကို Mother of Dark Matter လို့တောင်ခေါ်ဝေါ်ကြပါတယ် Explorerတို့ရေ🫡

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Dark energy အကြောင်းကို ရောက်ပါပြီ Explorer တို့🌘

စကြာဝဠာကြီးရဲ့ ပြန့်ကားလာခြင်း ကို American Astronomer Adam Riess နဲ့ Saul Perlmutterအဖွဲ့နဲ့ Australian Astronomer Brian Schmidt တို့ National Teamနှစ်ခုကနေပြီး White Dwarfs တွေရဲ့ပေါက်ကွဲမှုကို အသုံးပြုပြီးတိုင်းတာခဲ့ပြီး Supernovae တစ်ခုလို့ခေါ်ဝေါ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီအဖြစ်အပျက်ကပဲ American cosmologist ကြီးဖြစ်တဲ့ Micheal Turner က 1988ခုနှစ်မှာ Dark Energy ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းကို Dark Matter အပေါ် Reference ယူပြီးစတင်တီထွင်စေခဲ့ပါတယ် 🌘

Dark Matter & Dark Energy တည်ရှိမှုပမာဏနဲ့ အကျဉ်းချုံးဂုဏ်သတ္တိများ 𓂃۶ৎ

အပေါ် Intro မှာပြောထားတဲ့ factsကတော့ လာပါပြီဗျို့။

ကျွန်မတို့ရဲ့ စကြာဝဠာကြီးကို

• Dark Energy - 68%

• Dark Matter - 37%

• Normal Matter - 5%နဲ့ ဖွဲ့စည်းထားပါတယ်။

-----------------------------

အခုချိန်ထိ စကြာဝဠာထဲကပညာရှင်တွေစူးစမ်းလို့ ရသမျှတွေ၊ ဟိုးပုရွက်ဆိတ်လေးတွေကစ ဂြိုဟ်တွေအဆုံးဟာ ဒြပ်သား (Matter)တွေနဲ့ပဲ ဖွဲ့စည်းထားပါတယ်။ Matter ဆိုတာကတော့ နေရာယူတတ်တဲ့ မည့်သည့်အရာဝတ္ထုကိုမဆိုခေါ်တာဖြစ်ပြီး Universe ထဲမှာလဲ ကျွန်မတို့ လက်လှမ်းမမီနိုင်သေးတဲ့ Matter တွေအများကြီးရှိလို့နေပါသေးတယ် 👀

ဒီလက်လှမ်းမမီနိုင်သေးတဲ့အထဲက Dark Matter & Dark Energy တွေက အင်မတန်ကိုပဟေဠိဆန်လွန်းတဲ့ အရာဝတ္ထုတွေဖြစ်ပြီး သူတို့ကစကြာဝဠာရဲ့ shapeအပေါ်မှာလဲ သက်ရောက်နိုင်စွမ်းရှိပါသေးတယ်။

• Dark Matter (brief)👩🏻‍🚀

Dark Matterက Universeရဲ့ Galaxies တွေကို စုဝေးစေတဲ့ gravitational influence ကိုပေးပြီး Universe ရဲ့ 27%လောက်ကိုဖွဲ့စည်းထားပါတယ်။ လက်တွေ့ဘဝမှာဆို ကော်နဲ့တူပါတယ် Explorer တို့။ Dark Matter ဆိုတဲ့အတိုင်း သူက invisible ဖြစ်ပြီး အလင်းရောင်မရှိတာမလို့ ခုထိတော့ တိုက်ရိုက် observe လုပ်မရသေးပါဘူးတဲ့ရှင်။

•Dark Energy (brief)👩🏻‍🚀

Dark energy ကတော့ စကြာဝဠာရဲ့ ပြန့်ကားလာခြင်း (Universe expansion)ကို accelerate လုပ်ပြီး Universeရဲ့ 68%လောက်ကို ဖွဲ့စည်းထားပါတယ်။ သူလဲ Dark Matter လိုပဲ အလင်းရောင်မရှိတာမလို့ခုထိ directly observeလုပ်လို့မရသေးပါဘူးတဲ့ရှင်။

•Normal Matter (brief)👩🏻‍🚀

Normal Matterဆိုတာ explorerလေးတို့ တိုက်ရိုက် observe လုပ်လို့ရတဲ့ Universe ထဲက matter တွေဖြစ်တဲ့ ဂြိုဟ်တွေ ကြယ်တွေ အစရှိတာတွေကိုခေါ်ဆိုတာပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလို visible matter တွေကတော့ Universeရဲ့ 5%နှင့် အောက်ကိုပဲ compose လုပ်ထားပါတယ်တဲ့ရှင်

----------------------------------

ဒါလေးဖတ်ပြီး Dark Matter ‌& Dark Energy ရဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက် propertiesတွေကို သတိထားမိလား Explorerတို့။

ဘယ်လိုလဲဆိုတော့ Dark matterက collect လုပ်ပြီး၊ Dark Energy ကတော့ Expand လုပ်နေတာကို ဆိုလိုတာပဲဖြစ်ပါတယ် Explorer တို့ရေ🫰🏻🤍

• Universe ပေါ် Dark Matterရဲ့ အကျိုးသက်ရောက်ပုံ 𓂃۶ৎ

Dark matter ဆိုတာကတော့ ကျွန်မတို့မြင်နေကျ Normal Matter တွေလိုပဲ နေရာယူတယ်၊ အလေးချိန်ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အလင်းမပြန်၊ အလင်းလဲ မစုပ်သလို အလင်းဖြာထွက်မှုလဲမရှိပါဘူး။ ဒီအချက်ကြောင့်ပဲ အခုထိ ကျွန်မတို့ရဲ့ Scientific Institution တွေက observe လုပ်မရသေးတာပဲဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအတွက်ကြောင့်ပဲ သူ့ကို Astronomers & Scientistsကြီးတွေက Galaxies တွေအတွက် သီးသန့်ထုတ်ပေးထားတဲ့ Invisible Glue လို့ခေါ်ကြတာပဲဖြစ်ပါတယ် 🪘

ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်ကြီးတွေက Dark Matter ဟာ Universe ရဲ့ 27%လို့တိုင်းတာပြီးသည်တိုင်အောင်၊ Dark Matter ဟာဘယ်လိုမျိုးလဲလို့ အဖြေရှာမရခဲ့ပါဘူး။

ဒီပုစ္ဆာကတော့ 1970ခုနှစ် US အမျိုးသမီး Astronomer Vera Rubin က အတည်မပြုပေးခင်ထိပါပဲ။ သူမနဲ့ သူမရဲ့လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေဟာ Galaxies rotation ကို့လေ့လာရင်း galaxies တွေဟာ မမြင်ရတဲ့ Matter တွေပါဝင်ဖွဲ့စည်းထားကြောင်းရှာတွေ့ခဲ့ပါတယ်။

တကယ်လို့ Dark Matter သာမရှိခဲ့ရင်ရော...

Universe အပေါ်မှာ သက်ရောက်နေတဲ့ Dark Matterရဲ့ အကျိုးပြုပုံတွေကို highlightလုပ်ဖို့၊ Dark Matter မရှိခဲ့ရင်ဆိုတဲ့ ပုံစံသွင်းရမှာ မဖြစ်မနေပါပဲရှင်။

Galaxiesတွေဟာ အချင်းချင်းလုံလောက်တဲ့ ဆွဲငင်အားမရှိကြပါဘူး၊ ဒါကြောင့် Dark matter ရဲ့ gravational forceမရှိရင် Galaxy တွေဟာ ပြန့်ကျဲနေပါလိမ့်မယ်။ ဒီအတွက်ကြောင့်ပဲ galaxies အစုအဝေးဖြစ်လာဖို့ Matter ဟာ မဖြစ်မနေလိုအပ်ပါတယ်🫡

ဒီ့အပြင် Astronomer ကြီးတွေက ဘာ massမှမရှိတဲ့‌နေရာမှာလဲ Space time curvatureက ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ gravational force တွေကို detect မိပါတယ်တဲ့။ ဒီအချက်ကြောင့်ပဲ Dark Matter ဟာ Universeရဲ့ အလုပ်လုပ်ပုံကို နားလည်ဖို့အတွက် အရေးပါတဲ့ အခန်းကဏ္ဍကနေပါဝင်နေပါတာပဲဖြစ်ပါတယ် Explorer တို့ 🐾

• Universe ပေါ် Dark Energy ရဲ့ အကျိုးသက်ရောက်ပုံ𓂃۶ৎ

Dark energy က accelerating expansion of the universe ကိုလုပ်ဆောင်ပါတယ်။

1920‌‌နှောင်းပိုင်းကနေစပြီး Astronomerကြီး‌တွေက Universe ဟာ အဆက်မပြတ် expansion ဖြစ်နေကြောင်းသတိထားမိလာပါတယ် 👨🏻‍🚀

ဒီလိုသတိထားမိတာကတော့ 1900ခုနှစ် ကြယ်ပေါက်ကွဲမှုဖြစ်တဲ့ Supernovae အကြောင်းကို observe လုပ်နေရင်းက Universe က အရင်က Expand လုပ်တာထက်စာရင် အခုအချိန်မှာပိုမိုမြန်ဆန်လာတယ်ဆိုတာကို တွေ့ရှိရာကနေစတင်ခဲ့ပါတယ် 🙀

ဒီလိုဖြစ်လာတဲ့အကြောင်းအရင်းကို မရှင်းမလင်းဖြစ်နေသေးပေမဲ့ leading explanationမှာတော့ Universe အပေါ်မှာ စုစည်းပေးရမဲ့အားတစ်ခုအစား၊ ပြန့်ကျဲစေတဲ့ အလွန်တရာပြင်းထန်တဲ့ အားတစ်ခုသက်ရောက်နေတဲ့ စွမ်းအင်တစ်ခုရှိတယ်လို့ ဖော်ပြခဲ့ပြီး၊ ဒီစွမ်းအင်ကို နဂိုရှာတွေ့ထားတဲ့ Dark Matter ကို အကြောင်းပြုပြီး Dark Energy လို့ NASAက နာမည်ပေးခဲ့ပါတယ်တဲ့ Explorer တို့ရေ🤍🫰🏻

Dark energy က Universe ရဲ့ 68%ကိုဖွဲ့စည်းထားပါတယ်လို့ပြောသည့်တိုင်အောင် ခုထိ သူ့ရဲ့တည်ရှိမှုဟာ အငြင်းပွားဖွယ်ဖြစ်နေတုန်းပါပဲ။ ဒါပေမဲ့ ခေတ်မီ cosmology model ဖြစ်တဲ့ Lambda-Cold Dark Matter (Lambda-CDM)မှာကတော့ dark energy ကပဲ universe ရဲ့ accelerating expansion ကိုရှင်းပြနိုင်မှာဖြစ်ကြောင်းဖော်ပြထားပါတယ်🙇🏻‍♀️

• Dark Energy ရဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက် model နှစ်ခု 𓂃۶ৎ

Lambda cold dark matter -CDM Model 🪘 Cosmic sales တွေမှာ Matter‌တွေက ချောမွတ်ပြီးပြန့်ပြူးနေတာကြောင့်Universe ဟာ တစ်သားတည်းဖြစ်နေပြီး တူညီတဲ့ speedနဲ့ပျံ့နှံ့နေတယ်လို့ ပညာရှင်ကြီးတွေကယူဆကြပါတယ်။ ဒီအထဲမှာဆိုရင် Universe ထဲက gaps, clumps တွေက insignificant အနေနဲ့ ချန်ထားခံရပါတယ်🤷🏻 Universe ထဲမှာလဲ gravityကို contract လုပ်ပြီး၊ cosmos ကို Expand လုပ်တဲ့ ထူးခြားတဲ့ Energy တစ်မျိုးရှိတယ်လို့ထင်မြင်ယူဆရတဲ့အတွက်ကြောင့် ဒါကို လောလောဆယ်ထိတော့ Dark Energy လို့ပဲ သတ်မှတ်ထားပါတယ်🌙 ဒီ Lambda cold dark matter -CDM Model ဖြစ်တဲ့ Dark Energy တည်ရှိကြောင်း အဆိုပြုတဲ့ model ကတော့ လောလောဆယ်အထိတော့ Standard model ဆိုပြီး သတ်မှတ်ခံထားရပါတယ်🙆🏻‍♀️

---------------------------------------

Timescape Model🪘

ဒီ model က Lambda cold dark matter -CDM Model ရဲ့ပြောင်းပြန် Universe က တစ်သားတည်းမဖြစ်၊ မညီညာမပြန့်ပြူးနေပါဘူး🫡 ဒီ Modelကို အဆိုပြုတင်သွင်းတဲ့အချိန်မှာ Astronomersတွေက " LMD Model ထက် Timescape Model ကို standard modelအဖြစ်သတ်မှတ်ဖို့ ခိုင်မာတဲ့ Evidence တွေရပြီ" လို့ကြွေးကြော်ခဲ့ပြီး foundation of cosmology ကို ပြန်လည်ဆန်းစစ်ဖို့ အကြံပြုခဲ့ပါတယ် 🤷🏻 ဒီ Model နဲ့ပက်သက်ပြီး Physicist David Wiltshire က "Dark Energyဆိုတာ ကျွန်တော်တို့နေထိုင်နေတဲ့ စကြာဝဠာကြီးထဲမှာ လက်ဆုပ်လက်ကိုင်ပြမရတဲ့ ချဲ့ထွင်မှုရဲ့ Kinetic Energy ကို လွဲမှားစွာ identify လုပ်တာဖြစ်တယ်"လို့ဆိုပြီး Dark Energy ရဲ့ တည်ရှိမှုကိုဆန့်ကျင်ခဲ့ပါတယ်👨🏻‍🚀

---------------------------------------

Conclusion အနေနဲ့ ပြန် summarize ပေးရမယ်ဆိုရင်တော့၊ Dark Matter က large structured - matter တွေကို gravational pullနဲ့စုဝေးစေပါတယ်။ Dark Energy ကတော့ Universe ရဲ့expansion ကို ကူညီပေးပါတယ် 🙇🏻

ဒီ့အပြင် Universe ရဲ့ခုချိန်ထိ observe လို့ရတဲ့ visible matter ဟာ အတိုင်းအတာအရ 5%ပဲရှိပါတယ်။ ဒီတိုင်းတာမှုလေးကတော့ ကျွန်မတို့ဟာ Universeကြီးတဲ့ တစ်ပိုင်းတစ်စလေးကိုသာ နားလည်သ‌‌ဘောပေါက်သေး‌တာဖြစ်ကြောင်း သက်သေပြလို့ပဲနေပါတယ်🙇🏻‍♀️🤍 တစ်ကြောင်း‌သော်လည်း‌ကောင်း၊ တစ်ပိုဒ်သော်လည်းကောင်း၊ တစ်ခုလုံးကို လည်းကောင်း ဖတ်ရှုပေးတဲ့ Explorerတစ်ဦးချင်းစီတိုင်းကို ကျေးဇူးတစ်သန်းပင်တင်ရှိပါတယ်ရှင်🫠 Dark matter and dark energy ကို song အနေနဲ့ နားဆင်ချင်သူတွေအတွက်

Dark Matter Rap 🌗

https://youtu.be/qMHXjTUOjTU?si=G4ZJZBBAyhfNqced

Dark Energy 🌗

https://youtu.be/DAeigcIVNWg?si=4ZBeos4_ZZn2E97_

ပြီးပါပြီ🤍

Resources credit to:

https://science.nasa.gov/universe/dark-matter-dark-energy/

https://theconversation.com/huge-if-true-dark-energy-doesnt-exist-claims-new-study-on-supernovas-246674

https://www.space.com/20930-dark-matter.html

https://www.sciencealert.com/dark-energy-may-not-exist-something-stranger-might-explain-the-universe

https://www.youtube.com/watch?v=QAa2O_8wBUQ https://www.youtube.com/watch?v=6etTERFUlUI

Factcheck- deepseek, chatgpt

#content_by_Linlatt

#graphic_by_jasmin

#research_by_yewint

#Astronomydepartment

#theblossoms